تورم کاهشی می گردد یا افزایشی؟ ، شروط موفقیت عملیات بازار باز بانک مرکزی - بارازعلی

جهت دریافت مشاوره خدمات موشن گرافیک از بهترین و باتجربه ترین طراحان کشور همراه ما باشید. از طراحی سناریو تا ساخت تیزر و موشن گرافیک حرفه ای را با بهترین قیمت از ما بخواهید.

گروه اقتصادی خبرنگاران- سینا احدیان؛ عملیات بازار باز (Open market operation) یکی از اصلی ترین ابزارهای سیاست پولی محسوب می گردد و به بانک های مرکزی کشورها اجازه می دهد تا با خرید و فروش اوراق دولتی در بازار آزاد حجم نقدینگی، نرخ بهره بین بانکی و نهایتا تورم را کنترل کند.

در بسیاری از کشورها مهم ترین وظیفه بانک مرکزی کنترل نرخ تورم است و این کنترل به صورت غیر مستقیم به وسیله عملبات بازار باز انجام می گردد. عملیات بازار باز اهداف متفاوتی را دنبال می نماید که کنترل تورم با اثرگذاری بر نرخ بهره بین بانکی و اعمال سیاست های انبساطی یا انقباضی پولی، نرخ برابری ارز و منضبط کردن جابجایی بین بانکی از جمله آن است.

در عین حال که بر موثر بودن ابزار عملیات بازار باز در کنترل تورم اجماع وجود دارد و از انگلیس و آمریکا تا ترکیه و پاکستان استفاده می گردد اما بر سر نحوه اجرای آن در سیستم بانکی ایران اختلاف زیاد است.

علی سعدوندی؛ اقتصاددان در این خصوص می گوید: در جعبه ابزار سیاست گذاران پولی جهان ابزارهای متفاوتی برای مهار تورم اجرایی شده، اما هیچکدام پیروز تر از عملیات بازار باز نبوده است اما آنچه امروز در اقتصاد ایران اجرا شده، این است که بانک مرکزی مقداری اوراق از بانکی که مشکل اقتصادی دارد خریداری نموده است، با توجه به مفروضات عملیات بازار باز می توان اذعان کرد که این عمل دیگر عملیات بازار باز نیست بلکه عملیات نجات بانکی بخصوص بانک های مشکل دار است.

این کارشناس اقتصادی معتقد است: در شرایط کنونی عملیات بازار باز تبدیل به ابزاری برای افزایش پایه پولی شده و دقیقا بر ضد اهداف خود عمل می نماید، چراکه این فرایند برخلاف خواسته دولت که کاهش نرخ تورم است، تورم زاست.

تیمور رحمانی؛ اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران که از موافقان اجرای طرح عملیات بازار باز است می گوید: در طول یک سال و نیم گذشته با کاهش درآمدهای نفتی و لذا درآمد دولت و در عین حال انعطاف ناپذیری هزینه های دولت در جهت کاهش (به دلیل اینکه بخش عمده هزینه های دولت ماهیتا هزینه های اجتناب ناپذیر است)، فشار بر بودجه دولت تشدید شده و کسری بودجه دولت نیز رو به افزایش گذاشته است. طبیعی است در چنین شرایطی، دولت ناچار باشد به استقراض به وسیله انتشار اوراق روی بیاورد و فروش اوراق توسط دولت نیز نهایتا به منابع بانک ها فشار آورده (زیرا خریدار هر شخص حقیقی یا حقوقی که باشد، از محل مانده حساب او نزد بانکها برای خرید این اوراق استفاده می گردد) و زمینه بالا بودن نرخ سود را نگهداشته است و نرخ سود بالا هم موتور اصلی رشد بالای نقدینگی و نهایتا رشد اجتناب ناپذیر پایه پولی بوده است.

اکنون بسیاری ابراز نگرانی می نمایند که با راه اندازی عملیات بازار باز، دولت که اوراق خود را به بانک ها می فروشد، بانک ها ناچارند اوراق را به بانک مرکزی بفروشند و به این ترتیب عملا دولت با واسطه از بانک مرکزی قرض نموده و رشد پایه پولی و نقدینگی همچنان تداوم می یابد.

باید در نظر داشت اگر ناترازی و کسری بودجه آشکار و پنهان دولت تداوم یابد و وارد شرایط ناپایداری اقتصادی گردد، به طور قطع رشد بالای نقدینگی و پایه پولی ادامه خواهد داشت چه عملیات بازار باشد و چه نباشد! در واقع، اگر کسری بودجه از کنترل خارج گردد، رشد پایه پولی و نقدینگی با یا بدون عملیات بازار باز تشدید شده و حتی می تواند زمینه ابر تورم را فراهم نماید.

به تازگی با اعلام عبدالناصر همتی آغاز اجرای طرح عملیات بازار باز از سوی بانک مرکزی به صورت یک روز درهفته کلید خورد؛ موضوعی که بسیاری از کارشناسان بانکی براساس تجارب کشور های دیگر نسبت به آن شادمان هستند؛ اما تحقق ابزار ها و پیش احتیاج های این موضوع در عملکرد مطلوب آن شرطی مهم است. در همین خصوص با حسین محمودی اصل؛ اقتصاددان و استاد دانشگاه مصاحبه کردیم تا نحوه اجرای طرح عملیات بازار باز؛ ضرورت اجرا و پیش احتیاج های تحقق هر چه بهتر آن از سوی بانک مرکزی آنالیز گردد.

بانک مرکزی اجرای طرح عملیات بازار باز را آغاز نموده است، شما دلایل اجرای این طرح از سوی بانک مرکزی را چه می دانید؟

عملیات بازار باز با معامله 10 هزار اواراق استارت اولیه خود را در بازار های پولی و بانکی زد و این موجب خوشحالی است که بانک مرکزی از رویکرد سنتی به رویکرد هدفمند وضابطه مندی حرکت کرد و بحث استقراض بانک ها از بانک مرکزی و استقراض دولت از بانک مرکزی به صورتی قاعده مند شد تا بخشی از مسائل تورمی کشور که ناشی از رشد نقدینگی است و نرخ دستوری سود است کنترل گردد.

قطعا با عملیاتی شدن بازار باز، دولت با استفاده از اوراق قرضه امکان دخالت در معین نرخ بهره یا سود را خواهد داشت؛ به هر حال اجرای عملیات بازار باز نوید بخش توسعه سیاست های پولی دولت و مدیریت نرخ سود در بازار بین بانکی و کنترل نقدینگی به صورت مدرن است.

بانک مرکزی درصدد سیاست گذاری پولی با شیوه جدید درجهت کنترل نقدینگی وتورم است؛ بانک مرکزی با حضور در بازار بدهی و انتشار اوراق دولتی نرخ بهره را مدیریت خواهد نمود؛ بنحوی که در این بازار، بدهی بانک ها به بانک مرکزی همانند بدهی دولت به بانک مرکزی وثیقه دار و اوراق منتشر می گردد؛ وقتی نقدینگی در بازار کم باشد و رکود نیز بر بازار حاکم است بانک مرکزی با خرید اوراق پول به بازار تزریق می نماید تا از افزایش نرخ سود بانکی و نرخ بهره جلوگیری کند؛ در صورتی که نرخ بهره پایین تر برود؛ بانک مرکزی با فروش اوراق و جمع آوری پول مانع افزایش تورم می گردد؛ از این به بعد بانک ها از منشاء خلق پول بی ضابطه توسط بانک مرکزی برحذر می شوند و این هدف باعث می گردد به جای اضافه برداشت از بانکها، بانک مرکزی و دولت به صورت هدفمند به وسیله اوراق و وثیقه گذاری اوراق از بانک مرکزی استقراضی هدفمند و قاعده مند را صورت دهند.

پیش احتیاج تحقق هر چه بهتر این طرح چیست؟

البته نحوه استفاده از این ابزار و آمادگی نظام بانکی محل بحث و موضوع بسیار مهمی است. نقطه مثبت این کار جوابگو کردن دولت است؛ چرا که دولت بعد از این بدون ضابطه قادر به برداشت از بانک مرکزی نخواهد بود؛ هم بدهی دولت به بانک مرکزی و هم بدهی بانک ها به بانک مرکزی هر کدام 100 هزار میلیارد تومان است.

اجرای عملیات بازار باز منجر به جوابگو کردن دولت و حاکمیت شفافیت و قاعده مند شدن استقراض از بانک مرکزی می گردد. در هر صورت توسعه ابزار های اقتصادی بسیار مهم است؛ برخورداری از ابزار های اقتصادی در تحقق هرچه بهتر بازار های باز بسیار الزامی است؛ این اوراق به عنوان یک متغیر و واسط به یاری بانک مرکزی در کنترل تورم و حمایت از فراوری می تواند کار کرد قابل قبولی داشته باشد چرا که قبلا اضافه برداشت از بانک مرکزی به صورت اتوماتیک وار انجام می شد و بابت اضافه برداشت و مانده بدهی بانک ها به بانک مرکزی بیش از سی درصد سود از بانک ها مطالبه می شد که این مساله منجر به عدد های بالایی در نرخ سود بانکی شده بود؛ از طرفی هم افزایش نرخ تورم را در پی داشت.

برای تحقق هر چه بهتر عملیات بازار باز بحث های مختلفی مطرح است؛ استقلال بانک مرکزی؛ اصلاح نظام بانکی و صندوق های بازار پول در اولویت هستند در غیر این صورت بانک مرکزی به جای بازارسازی و ایفای نقش مدیر و رهبر دراین بازار به عنوان یک فروشنده صرفِ اوراق دولتی عمل می نماید وتاثیر گذاری مناسبی در بازار باز نخواهد داشت. تا پیش از این اضافه برداشت ها بدون ضابطه بود؛ جالب است بدانید گا ها در صورت های اقتصادی بانکها، بانک مرکزی اضافه برداشت را به صورت یک خط اعتباری لحاظ می کرد که این موضوع افزایش نقدینگی و تورم را به دنبال داشت؛ به این معنا که از این عمل می توان با عنوان چاپ پول یاد کرد.

چه روش هایی می تواند تضمین نماینده پیروزیت طرح عملیات بازار باز باشد؟

ابزار سازی برای تحقق هر چه بهتر بازار باز در تکمیل تکه های این پازل در کنار هم بسیار مهم است؛ تجربه کشور های پیروز در بازار باز را باید مورد توجه قرار داد؛ اصلاح ترازنامه بانک مرکزی که یک اولویت به شمار می رود، رابطه دولت با بانک مرکزی و رابطه بانک ها با بانک مرکزی و استفاده از ابزار های نظارتی بیشتر باید جدی انگاشته گردد؛ به عبارتی کریدور نرخ بهره که شامل نرخ سپرده ها و نرخ تسهیلات اعطایی است توسط بانک مرکزی ارزیابی و هدف گذاری گردد تا لنگر تورمی کنترل گردد. این ابزار در کشور های مختلف موجود و مورد استفاده قرار گرفته است که همانند ما مسائل ارزی ندارند؛ چرا که با این ابزار نرخ بهره کنترل شده و میزان نقدینگی و رشد اقتصادی راهبری می گردد.

نباید به صورت اسمی شاهد اجرای عملیات بازار باز باشیم، اگر این طرح بدون کارکرد های لازم و تنها به صورت تشریفاتی باشد راه به جایی نمی بریم؛ این ابزار ها باید سریعا در دسترس قرار بگیرد وبه صورت منظم انجام گردد؛ همچنین اوراق مختلفی که در بورس در سطح خرد معامله می شوند باید در سطح کلان در بورس معامله گردد تا شاهد رونق گیری و پویایی بازار پولی و اقتصادی کشور باشیم.