یخچال طبیعی چمارسرا در رشت، عکس - بارازعلی

یخچال های طبیعی در گذشته محلی برای جمع آوری برف در فصل زمستان بودند که از این برف های جمع آوری شده در فصل تابستان استفاده های گوناگونی می شد.بنا به گفته این افراد در گذشته افرادی که ثروتمند بوده و زمین یا مسکن عظیمی داشتند گودال های عمیقی را در ملک خود حفر نموده و آنجا را برای استفاده به عنوان یخچال طبیعی به مردم اجاره می دادند تا برای مصارف خود در فصل تابستان برف ذخیره نمایند.

از برف های جمع شده در این یخچال به منظور تهیه مواد خوراکی و همچنین خنک نگه داشتن بعضی مواد استفاده می شد و همچین برای جلوگیری از آب شدن برف ها روی آن را با پوشش گیاهی می پوشاندند.در آن موقع ها غالباً یخچال ها در حاشیه شهر بودند و یخچال چمارسرا کاملاً خارج از شهر قرار داشت.نگهداری یخ و برف در گیلان متفاوت از شهرهای دیگر بود.: برف دوشاب از خوراکی های مختص گیلان است که در زمستان مورد مصرف گیلانی ها بوده ترکیب دانه های ریز برف و دوشاب تهیه می شد.امروزه به جز یخچال چمارسرا بقیه این یخچال های طبیعی رشت در اثر ساخت و ساز شهری از بین رفته است.

تاریخچه محله چمارسرا

محله چمارسرا رشت ، جزء غربی ترین حد شهر رشت بود که مرز این شهر با غرب گیلان از طریق رودخانه گوهر رود تعیین شده بود . طبق نقشه های سال 1327 شمسی در آن سوی رودخانه ، رشت به صورت کامل باغ بود که از آن جمله باغ ها می توان به باغ گوهری و باغ سالار مشکات اشاره نمود . متاسفانه بخش های بسیار زیادی از این باغ ها در توسعه شهری از بین رفت .جاذبه دیگری که در محله چمارسرا رشت وجود دارد یک چشمه آب معدنی است که در حال حاضر دهانه های آن را مسدود نموده اند .

رشت دارای چندین یخچال بود که یخ مورد احتیاج اهالی را در تابستان تامین می کرد . برای مثال : یخچال خیابان لاهیجان است که توسط حاج سمیع عظیم طایفه سمیعی ساخته شده بود اشاره نمود . محل این یخچال در سه راه پاستوریزه بود که بعد ها تبدیل به پاساژ شد .

ساختار یخچال طبیعی در گیلان

در گیلان گودال های عظیمی که عمق نزدیک به 10 متر و دهانه 20 متری داشتند کنده می شد و خاک حاصل از آن را نیز به صورت دیوار چینی در اطراف گودال استفاده می کردند . در کف یخچال طبیعی نیز تنبوشه های سفالی قرار می دادند تا آب حاصل از آب شدن برف و یخ به بیرون راهنمایی گردد و با این کار مانع از آب شدن مابقی برف ها شوند .

اطراف یخچال های طبیعی را نیز با درخت آزاد محصور می کردند . با این کار درخت ها نقش عایق و خنک نماینده و سایه اندازی بر روی یخچال های طبیعی را بازی می کردند و ریشه های بلند و قطور آن ها نیز باعث می شد ، خاک دیواره اطراف یخچال چسبندگی پیدا کند و با باران های فراوان گیلان شسته نگردد .

شیوه فراوری یخ در یخچال های طبیعی

صاحبان یخچال ها ، معمولا آن ها را اجاره می دادند و یکی از وظیفه های اجاره دار این بود که در زمان بارش برف یخچال را از برف پر کند . جهت ماندگاری بیشتر و فشردگی برف ، یک لایه 20 سانتی از برف را داخل گودال می ریختند و رویش را با سبوس برنج می پوشاندند ، سپس با چوب های مخصوص که به آن تخماق می گفتند ، برف و سبوس را می کوبیدند تا برف کاملا فشرده گردد . مخلوط برف و سبوس برنج به صورت لایه لایه در گودال پر شده و سفت می شد . در نهایت روی برف های فشرده شده یک لایه فَل (شلتوک برنج) و گیاه کَرَف که از گیاهان قدیمی گیلان است ؛ می پوشاندند . با استفاده از این روش ها یخ تا مدت طولانی باقی می ماند .

موارد استفاده از یخچال طبیعی چمارسرا رشت

معمولا در اواسط اردیبهشت ماه مسئول یخچال در آن را باز می کرد و بخ ها را با نسق خاصی تا شهریور می فروخت . خریداران یخ ها عمدتاً یخ بهشت سازی ها و سازندگان بستنی سنتی بودند که با ظرف های موسوم به چیلیک از مسئول یخچال ، یخ خریداری می کردند .