آشنایی با دستگاه نوا - بارازعلی

خبرنگاران | سرویس فرهنگ و هنر - موسیقی ایرانی دارای هفت دستگاه با نام های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، نوا، راست پنجگاه، ماهور و پنج آواز به نام های ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی و اصفهان است. در این مقاله به معرفی دستگاه نوا پرداخته ایم، اما قبل از آنالیز و معرفی دستگاه نوا ابتدا ضروری است بدانیم دستگاه در موسیقی به طور کلی چه معنایی دارد.

دستگاه و آواز در موسیقی ایرانی

پیش از اینکه استفاده از کلمه دستگاه در دروان قاجار رواج یابد از واژه مقام استفاده می شده است. دستگاه از دو کلمه دست و گاه تشکیل شده است. گاه به معنای پرده ساز است و دستگاه یعنی چگونگی قرار دریافت انگشتان دست بر روی پرده های ساز که در هر قطعه یا آهنگ یا نغمه شکل خاص خود را دارد.

حدود 200 تا 400 آهنگ یا لحن در کل مجموعه هفت دستگاه و پنج آواز ایرانی وجود دارد که به هریک از این آهنگ ها در اصطلاح موسیقی امروز گوشه می گویند، اینکه هر گوشه متعلق به چه دستگاه یا آوازی است بستگی به ویژگی های ساختاری و فنی و حس و حال موسیقایی هر کدام دارد.

تفاوت اصلی آواز با دستگاه به تعداد گوشه ها بازمی گردد و تعداد گوشه های آواز کمتر از یک دستگاه است. همچنین آواز و دستگاه از نظر حالت، نت های شاهد و ایست با هم تفاوت هایی دارند. آواز های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی به دلیل یکسان بودن کوک آن ها با دستگاه شور از متعلقات دستگاه شور و آواز اصفهان نیز به خاطر یکسان بودن کوک آن با دستگاه همایون از متعلقات دستگاه همایون محسوب می گردد.

دستگاه نوا

نوا یکی از دستگاه های هفت گانه موسیقی ایران است و دومین مقام از دوازده مقام اصلی موسیقی قدیم ایران به حساب می آید. نوا از دستگاه هایی است که خوانندگان و نوازندگان موسیقی به ندرت سمت آن می فرایند و خوانندگان جوان بیشتر به شور و متعلقات آن (به علت سادگی و روان تر بودن) تمایل دارند. به همین دلیل اساتیدی هم که اثری در این دستگاه دارند، آن اثر تبدیل به یکی از ماندگارترین و زیباترین آثار آنان شده است. مانند اثر نی نوا حسین علیزاده یا اثر چهره به چهره محمدرضا لطفی. همچنین آثار نوا، مرکب خوانی و دود عود پرویز مشکاتیان نیز متعلق به دستگاه نواست.

حس و حال دستگاه نوا

قطعات دستگاه نوا نه شاد هستند و نه غمگین و حزن انگیز. نوا معمولاً در آخر مجالس نواخته می گردد و اشعار آن بیشتر حس و حال عارفانه دارد. دستگاه نوا در انسان آرامشی همراه با سکون و سکوت ایجاد می نماید. با گوش دادن به این موسیقی حسی همچون سبکی و معلق بودن بر روی امواج دریا به انسان دست می دهد و به نوعی آرامبخش است.

نحوه ساختن یک گام نوا

دستگاه نوا همانند درجه چهارم شور است. به این معنی که اگر شور ر داشته باشیم، گام نوای آن می گردد نوای سل (ر می فا سل).

ویژگی های گام نوا

• گام نوا با تونیک آغاز نمی گردد؛ و درجه اول آن درجه پنجم شور است.
• دارای دانگ های نامساوی است.
• پرده های آواز نوا با شور تفاوتی ندارد و علامت های سرکلید شور و نوا نیز یکی است.
• گام نوا محسوس ندارد.
• فواصل گام نوا عبارتند از: یک پرده، نیم پرده، یک پرده، یک پرده، سه ربع پرده، سه ربع پرده، یک ربع پرده

گوشه های مهم دستگاه نوا

گوشه های مهم دستگاه نوا عبارتند از: درآمد، بیات راجع، نیشابورک، نهفت، گوشت (با تلفظ gavesht)، عراق، خجسته، محیر، حسینی، حزین و رهاب.

شرح بعضی گوشه های مهم دستگاه نوا

• در آمد: نت شاهد درجه اول است.
• بیات راجع: نت شاهد درجه دوم است.
• نیشابورک: نت شاهد درجه سوم است.
• نهفت: یکی از گوشه های مهم دستگاه نوا است. نت شاهد درجه پنجم است.
• گوشت: نت شاهد درجه دوم است. با این گوشه می توانیم وارد دستگاه شور شویم. مثلا اگر در حال نواختن نوای سل هستیم با این گوشه وارد شور سل می شویم.

در سرانجام قطعه چهارمضراب دود عود در دستگاه نوا اثر آهنگساز و نوازنده سنتور پرویز مشکاتیان را با هم می شنویم:

کد مولتی مدیا

دانلود

فیلم اصلی