کم خونی و علائم و نشانه های آن - بارازعلی

کم خونی چیست؟

کم خونی زمانی روی می دهد ، که سطح گلبول های قرمز خون (RBC) در بدن پایین می آید. این امر با امراض مختلفی همراه است زیرا گلبول های قرمز حاوی هموگلوبین هستند که اکسیژن را به بافت های بدن انتقال می دهند. کم خونی با فشار بر اعضای بدن و خستگی همراه است.

کم شدن شمار گلبول های قرمز بدلیل از بین رفتن گلبول ها، نابودی و کند شدن فرایند فراوری آنهاست.

کم خونی یکی از بیماری های خونی است که دلایل زیادی دارد که از جمله می توان به جنبه وراثتی، مشکل سوء تغذیه (فقر آهن یا کمبود ویتامین ها)، ابتلا به بیماری های عفونی و بعضی سرطان ها و مصرف بعضی داروها یا تماس با بعضی سموم اشاره نمود.1

علائم و نشانه های کم خونیخستگی

ضعف

پوست رنگ پریده

تنگی نفس

دست ها و پاهای سرد

سردرد

سرگیجه

درد قفسه سینه

ریزش مو

ضربان قلب نامنظم

کاهش استقامت

دشواری در تمرکز2

در مواردی که کم خونی شدید باشد علائم بشرح زیر می باشد:

سوزن سوزن شدن دست و پا

مشکل در راه رفتن

مشاهده خط آبی - سیاه برروی لثه ها

زوال عقل

درد شکم

یبوست

استفراغ

خونریزی معده

بزرگ شدن کبد

ضعف عضلات

افت فشار خون

زرد شدن چشم ها

ریزش مو

بی قراری

میل به خوردن مواد غیر خوراکی نظیر گچ و خاک3

دلایل و انواع کم خونی

نابودی و از دست رفتن گلبول های قرمززمانی که سرعت از دست رفتن گلبول های قرمز بدلیل فرایند همولیز، بیشتر از حد نرمال باشد، مغز استخوان با افزایش فراوری گلبول های تازه، گلبول های از دست رفته را جبران می نماید اما اگر سرعت از دست رفتن گلبول ها بیشتر از حد معمول باشد و امکان جبران گلبول های از دست رفته ممکن نباشد، فرد به کم خونی مبتلا می گردد که به این حالت، کم خونی همولیتیک گفته می گردد.

کم خونی همولیتیک خودایمنی زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به گلبول های قرمز حمله کند و آنها را از بین ببرد. این حالت بدلیل ابتلا به یک بیماری روی میدهد اما بعضی مواقع بدون دلیل ایجاد می گردد.

کم خونی همولیتیک ارثی همان طور که از نامش پیداست، یک بیماری ارثی است. از اشکال این بیماری می توان به بیماری گلبول های داسی شکل، تالاسمی، کمبود گلوکز-6-فسفات دی هیدروژناز (G6PD) و اسفروسیتوز ارثی اشاره نمود.

بیماری گلبول های داسی شکل این بیماری نوع شدید کم خونی است که در میان افریقایی ها بیشتر مشاهده می گردد (از هر 500 نفر، یک کودک امریکایی اهل افریقا به این بیماری مبتلاست). این بیماری بر هموگلوبین که یکی از پروتئین های موجود در گلبول قرمز است، تاثیر می گذارد، هموگلوبین وظیفه انتقال اکسیژن به اعضای بدن را برعهده دارد. گلبول های قرمز با هموگلوبین سالم بدلیل گرد بودن و داشتن انعطاف پذیری، براحتی از جریان خون عبور می نمایند. بیماری گلبول داسی شکل موجب چسبندگی، سفتی و شنمایندگی گلبول های قرمز شده و این گلبول ها به شکل منحنی و داس تبدیل می شوند. این گلبول ها بجای عبور از شریان ها، مجرای عبور خون را مسدود نموده و خون مورداحتیاج به بافت ها و اعضای بدن نمی رسد که در این صورت، بافت ها و اعضای بدن دچار کمبود اکسیژن شده و بدن نیز درگیر بعضی مسائل می گردد.

تالاسمیتالاسمی، بیماری است که بر فرایند ساخت و فراوری هموگلوبین تاثیر می گذارد. شمار گلبول های قرمز خون بیشتر از سایر گلبول هاست و عمر آنها حدود 4 ماه است. بدن روزانه گلبول های قرمز تازهی را فراوری نموده و آنها را جایگزین گلبول های مرده و از دست رفته می نماید. در بیماری تالاسمی، این گلبول ها با سرعت بالایی از بین می فرایند که در نهایت فرد به بیماری کم خونی مبتلا می گردد.

تالاسمی ماژورتالاسمی ماژور یا آنمی کولی، نوع شدید کم خونی است که گلبول های قرمز به سرعت از بین می فرایند و آهن در بافت های مهم بدن رسوب می نماید. تالاسمی ماژور منجر به کم خونی خفیف می گردد.

کمبود G6PDG6PD یکی از آنزیم هایی است که در تبدیل کربوهیدرات به انرژی نقش دارد. این آنزیم، گلبول های قرمز را از رسوبات ناشی از مصرف دارو و یا از ابتلا به بیماری عفونی محافظت می نماید. در افراد مبتلا به کمبود G6PD، گلبول های قرمز بقدر کافی G6PD را فراوری نمی نمایند و یا فرایند فراوری بدرستی انجام نمی گردد. بدون داشتن آنزیم G6PD، گلبول ها آسیب دیده و یا از بین می فرایند. کمبود این آنزیم معمولا در میان مردان افریقایی بیشتر است.

اسفروسیتوز وراثتیاسفروسیتوز وراثتی یک بیماری ارثی است که گلبول های قرمز بدرستی شکل نمی گیرند (گلبول ها به شکل کره نازک هستند) و بدلیل مسئله ژنتیکی و وجود پروتئین در ساختار گلبول قرمز، بسیار شنماینده هستند که همین امر موجب نابودی و از بین رفتن گلبول ها و درنهایت ابتلا به کم خونی، یرقان و بزرگ شدن طحال می گردد. سابقه خانوادگی، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش داده و این بیماری بیشتر در شمال اروپا مشاهده می گردد و می تواند همه نژادها را درگیر کند.

کم شدن شمار گلبول های قرمزکم خونی با خونریزی شدید ناشی از جراحت، جراحی یا لخته شدن خون ارتباط دارد. کم خونی تدریجی در بلندمدت مثل خونریزی روده بدلیل ابتلا به بیماری التهاب روده (IBD) منجر به بروز آنمی شده که با قاعدگی شدید در دختران نوجوان و زنان همراه است. همه این عوامل، احتیاج بدن را به آهن افزایش می دهند زیرا آهن از جمله عناصری است که برای ساخت و فراوری گلبول های قرمز ضروری می باشد.

کند شدن فرایند فراوری گلبول های قرمزآنمی اپلاستیک زمانی اتفاق می افتد که مغز استخوان نتواند گلبول های قرمز را بقدر کافی فراوری کند و این بیماری بدلیل عفونت ویروسی یا تماس با مواد شیمیایی سمی، اشعه ها یا مصرف داروهایی مثل آنتی بیوتیک، داروهای ضد صرع یا داروهای سرطان روی می دهد. بعضی سرطان ها در بچه ها مثل سرطان خون یا لوکمی باعث بروز آنمی اپلاستیک می گردد درحالیکه بعضی بیماری های ژنتیک یا مزمن بر عملکرد مغز استخوان تاثیر می گذارند. بالا بودن سطح هموگلوبین و گلبول های قرمز به انتقال اکسیژن برای رشد جنین در رحم یاری می نماید. بعد از تولد، اکسیژن به مقدار فراوان موجود بوده و سطح هموگلوبین در حدود 2 ماهگی به کمترین مقدار افت می نماید که به این حالت، آنمی فیزیولوژیک نوزاد گفته می گردد. افت موقتی شمار گلبول ها طبیعی بوده و به هیچ درمانی احتیاج ندارد زیرا بدن نوزاد فورا آغاز به ساخت و فراوری گلبول های قرمز می نماید. از آنجایی که آهن برای فراوری هموگلوبین ضروری است لذا کم خونی بدلیل کمبود آهن اتفاق می افتد. کمبود آهن در رژیم غذایی منجر به کم خونی ناشی از فقر آهن می گردد. این نوع کم خونی در میان بچه ها متداول بوده و در هرسنی روی می دهد اما در بچه ها زیر 2سال بیشتر مشاهده می گردد. نوزادان و اطفالی که زیاد شیر می خورند، بیشتر در معرض فقر آهن قرار دارند.

دختران در سن بلوغ نیز بدلیل عادت ماهانه در معرض خطر ابتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن هستند. بدلیل اینکه مقدار زیادی آهن در طول عادت ماهانه از بین می رود لذا باید از وجود این عنصر در رژیم غذایی اطمینان حاصل کرد.1

روش پیشگیری از بروز عارضه کم خونی چیست؟باید ابتدا سه دلیل بروز کم خونی را بدانیم، بعضی از کم خونی های ارثی راه حل پیشگیری ندارد. موارد اکتسابی مانند کم خونی فقر آهن که بسیار شایع است را می توان با رژیم غذایی و انجام فعالیت هایی از بروز آن پیشگیری کرد، در این مورد توصیه می گردد که رژیم غذایی غنی از آهن استفاده گردد و مصرف گوشت قرمز، جگر، حبوبات، خرما، کشمش، شیره انگور و توت را در برنامه غذایی قرار دهند.

بعلاوه مصرف میوه هایی مانند سیب، لبو و سبزیجات با برگ های تیره غنی از آهن را توصیه می کنیم. علاوه بر این ضروری است از غذای همراه با آهن از ترکیباتی حاوی ویتامین C نیز استفاده نمایند و مصرف غذا با سالاد حاوی گوجه و میوه های دیگر به جذب آهن در بدن یاری می نماید. از مصرف چای و قهوه بلافاصله بعد از غذا خودداری نمایند. از خوردن مواد حاوی کلسیم مثل شیر، ماست، دوغ همراه با غذا پرهیز نمایند به دلیل اینکه کلسیم مانع جذب آهن می گردد. علاوه بر این مصرف فست فود را نیز کاهش دهند.4

پی نوشت:

1.www.rouzdarou.com

2.www.namnak.com

3.www.jadidtarin.com

4.www.imna.ir

منبع: راسخون